TÍN HIỆU TẾ BÀO VÀ THẢO DƯỢC CHẶN TÍN HIỆU UNG THƯ

Tín hiệu nói chung là 1 phần không thể thiếu của đời sống con người, động vật, thực vật và nói rộng ra cả các sinh vật sống khác. Nháy mắt với nhau là 1 dạng tín hiệu, cười là 1 dạng tín hiệu, nói chuyện, chỉ đạo, mệnh lệnh … đều là tín hiệu. Trong quân sự, dân sự các mật mã của đơn vị cơ yếu là tín hiệu … đó là những tín hiệu tương tác bên ngoài.

Tín hiệu ngoài tế bào, tín hiệu khi tăng testostron tác động vào các cảm thụ quan nam giới làm tế bào leydic tăng sản xuất tinh trùng, tác động vào tế bào trung khu tình dục não làm phụ nữ tăng ham muốn tình dục; estrogen tăng là tín hiệu với cảm thụ quan (Receptor) khiến cho cơ quan sinh sản nữ như vú, cổ tử cung, thân tử cung, buồng trứng, các tuyến sken, bartholin … phát triển. Estrongen trên cơ địa nhạy cảm có thể sẽ là tín hiệu gây cho tế bào tuyến vú phát triển thành ung thư, tế bào nơi buồng trứng, cổ tử cung, thân tử cung … cũng vậy, đó là những cá thể chịu ảnh hưởng mạnh mẽ ER ( E=estrogen, R=receptor).

Tín hiệu nội tế bào có thể từ nhưng thay đổi ở bào quan lớn, bào quan bé hoặc hệ men cytocrom P450 hoặc từ gene trong nội tế bào … nhưng thay đổi này đều dẫn tới nhưng hệ quả khác nhau. Ví dụ một số gen theo đường truyền tín hiệu kích hoạt hoặc bất hoạt protein MITF làm da đen hơn hoặc trắng hơn nhờ tăng hoạt động hoặc tăng ức chế men tyrosinase. Tín hiệu và đường truyền tín hiệu là hoạt động bình thường để duy trì cân bằng nội môi sinh lý bình thường, một khi tín hiệu “lệch lạc” nhưng “mệnh lệnh sai trái” từ tín hiệu dẫn tới đường truyền nguy cơ gây bệnh, bao gồm ung thư.

Tín hiệu “sai” thì đường truyền tín hiệu là nhưng protein “lệch lạc” là nguyên nhân khởi phát, tiến triển, toàn phát, di căn bệnh ung thư, bao từ gồm nội hoặc ngoại tế bào. Từ 1 tế bào gốc thường hoặc 1 tế bào thường dưới tác động của các tín hiệu lệch lạc sẽ “xúi giục”, “thuyết phục”, “dẫn hướng”, “giáo dục”, “uốn nắn” khiến một tế bào gốc bình thường có thể biến đổi thành tế bào gốc ung thư, tế bào thường cũng vậy. Các tín hiệu này có thể là sự nhiễm độc nội môi, các biến đổi tương bào, biến đổi màng tế bào hoặc đặc biệt là từ lệch lạc về gen. Sau đây chúng ta cùng xem xét một số đường truyền tín hiệu liên qua đến sự hình thành, phát triển, duy trì, nhân lên nhanh chóng những tế bào ung thư thành những khối u:

1. Tín hiệu Wnt: Wnt là một gene có ở động vật đa bào, ở người từ gen Wnt sản xuất Protein Wnt điều chỉnh một loạt các quá trình tế bào bao gồm xác định số phận tế bào, khả năng vận động, phân cực, hình thành trục sơ cấp và phát sinh cơ quan và gần đây nhất, con đường này có liên quan đến quá trình đổi mới tế bào gốc. Việc truyền tín hiệu Wnt bị cản trở, bị bất thường, khiếm khuyết gây hậu quả xấu với phôi, bệnh lý đa nhân cách ở người, cả bao gồm ung thư vú, ruột kết và da, dị tật xương, dị tật bẩm sinh thần kinh, tật nứt đốt sống.
   Tín hiệu Wnt có nhiều phân tầng, liên kết tạo ra nhiều con đường, gắn với nhiều thụ thể và điều hoà nhiều chức năng. Tín hiệu này bị sai lệch có thể chặn, sửa chữa bằng một số loại thảo dược như: sulforaphane có trong bông cải xanh, genistein có trong đậu nành, curcumin có trong củ nghệ; một khi Protein Wnt đã liên kết với frizzled thì chặn bằng vit D3.
2. Con đường truyền tín hiệu tế bào PI3K: Người và động vật có vú, tín hiệu PI3K được kích hoạt ở tầng dưới với rất nhiều thụ thể yếu tố tăng trưởng, bao gồm thụ thể PDGF (PDGFR) và thụ thể tăng trưởng biểu bì (EGFR), thúc đẩy sự tăng sinh và di cư, di căn … thụ thể yếu tố tăng trưởng giống insulin (IGFR) kích thích tăng trưởng và sống sót và thụ thể insulin (INSR). Một khi đường truyền này lệch lạc, sai sót sẽ dẫn tới tăng trưởng ồ ạt, tăng trưởng điên cuồng, kích hoạt di căn 1 số tổ chức: psoralen, psoralidin trong phá cố chỉ là chất cảm quang mạnh đồng thời cũng là chất ngăn chặn tốt tín hiệu PI3K trong ung thư tiền liệt tuyến; PI3K cũng bị chặn bởi platycodin trong cát cánh; khi PI3K liên kết với Akt thành PI3K / Akt thì Thymoquinone trong hạt Thì là đen sẽ ức chế; PI3K / Akt /NF-kB thì chất Wogonin hoàng cầm sẽ ức chế được nó.

3. Con đường truyền tín hiệu Notch trong bệnh ung thư: đường truyền tín hiệu Notch là cơ quan điều chỉnh quá trình tự đổi mới và biệt hóa ở một số mô và loại tế bào. Notch là yếu tố quyết định số phận tế bào nhị phân và sự nhân lên, việc tăng hoạt động của nó được coi là gây ung thư ở một số bệnh ung thư bao gồm ung thư vú và bệnh bạch cầu lymphoblastic cấp tính tế bào T (T-ALL). Nguy hiểm hơn là tín hiệu của nó duy trì tế bào gốc ung thư (CSC), loại tế bào đầu têu và côn đồ nhất trong ung thư. Để ức chế đường tín hiệu này người ta dùng: chế độ ăn địa trung hải, revesratrol trong vỏ nho, EGCG trong chè xanh, sulforaphane, genistein, retinoic acide, vitamin D, tinh nghệ hoạt tính, hậu phác, nhân sâm ấn độ (quả lý gai độc), Phenylethyl Isothiocyanate (PEITC-trong cải xoong) và Diallyl trisulfide (DATS – trong tỏi đen) .

 

4. Đường truyền tín hiệu TRADD : đường truyền này liên quan chặt chẽ đến quá trình tự chết của tế bào thường cũng như thế bào ung thư vì nó liên quan trước hết đên quá trình hoại tử khối u TNF-α và ngăn chặn / hoặc tăng sản xuất protein cho tế bào (NF-kB), đường truyền này được phát hiện và mô tả đã 25 năm nhưng về cơ bản còn ít thông tin và nhiều vấn đề còn đang tranh cãi.

Trên đây là một số con đường truyền tín hiệu liên quan đến ung thư cơ bản và quan trọng, ngoài ra các phần tầng dưới còn nhiều đường truyền khác có tác động đến tế bào ung thư chưa được đề cập trong bài sơ lược này.

Biên tập Hoàng Sầm.